We bevinden ons in de tijd zoals vissen zich in het water bevinden. Ons zijn is een zijn in de tijd. Als componist hanteer ik de tijd als een middel om er mijn composities als een constructie in te laten voltrekken. Toch is 'tijd' niet zo eenduiding als we het vaak in dagelijks gebruik hanteren. We weten uit eigen ervaring dat er verschil is tussen gemeten en beleefde tijd. Je kunt de tijd 'vergeten' of 'verliezen' door naar een boeiend muziekstuk te luisteren of op andere wijze te focussen. Het vaste patroon van verleden, heden en toekomst ligt niet zo vast verankerd zoals we dat wellicht zouden vermoeden of wensen. Carlo Rovelli, een autoriteit op het gebied van kwantumgravitatie, verwoordt het in zijn Het mysterie van de tijd (Uitgeverij Prometheus, 2018) als volgt: 'Die kennis (over tijd, PVG) is als een sneeuwvlok op je hand: terwijl je die bestudeert smelt ze onder je ogen, en verdwijnt.'
In logische stappen toont hij aan dat er een heleboel tijden zijn: een andere tijd voor elk punt in de ruimte. Elke klok heeft wat ze in de natuurkunde een eigentijd noemen. Elk fenomeen heeft zijn eigen ritme en de wereld is 'een netwerk van gebeurtenissen die elkaar wederzijds beïnvloeden.' Tot dit inzicht kwam Einstein, maar hij had nog niet de beschikking over meetinstrumenten om het te bewijzen. Hij voorspelde dat tijd op sommige plekken langzamer verstrijkt dan op andere. Inmiddels weten we dat zwaartekracht te begrijpen is uit het oogpunt van die verschillen in het verstrijken van tijd. Het is een gegeven dat elke lichaam de tijd in zijn nabijheid vertraagt. Op aarde is dat dichterbij het oppervlak van de aarde (de kust) meer het geval dat verderaf (de bergen). Tijd verstrijkt aan de kust meetbaar trager dan in de bergen. De dingen bewegen dáárheen waar de tijd langzamer verstrijkt. Natuurkunde beschrijft dus niet meer hoe dingen evolueren in de tijd, maar hoe ze evolueren in hun respectieve tijden en hoe 'de tijden' evolueren ten opzichte van elkaar.
Rovelli gebruikt in zijn boek een leuke metafoor: 'Op elke plek heeft de tijd een ander ritme, een andere gang. De dingen van de wereld dansen in verschillende ritmes. Als de wereld wordt ondersteund door de dansende Shiva, dan moeten er dus tienduizenden Shiva's zijn, één grote gemeenschappelijke dans, als op een schilderij van Matisse...'
Commentaires